Start VZP op
- Start VZP zo vroeg mogelijk en integreer VZP in de dagelijkse zorg voor personen met dementie
- Specifieke sleutelmomenten voor VZP gesprekken in het geval van dementie zijn:
- in de periode rondom de diagnose van dementie
- bij de bespreking van de zorgdiagnostiek
- bij een veranderende gezondheidstoestand, verandering van woonst of financiële toestand van de persoon met dementie zelf of iemand uit zijn directe omgeving
- Wees alert en benut iedere gelegenheid om over VZP te praten
- Neem zelf het initiatief om te spreken over VZP indien de persoon zelf en/of zijn naasten geen initiatief nemen
- Houd rekening met de individuele persoon en zijn situatie bij het opstarten van VZP gesprekken
- Start VZP zo vroeg mogelijk en integreer VZP in de dagelijkse zorg voor personen met dementie
Evalueer de wilsbekwaamheid
- Ga uit van de volgende principes inzake wilsbekwaamheid van de persoon met dementie:
- ga uit van maximale wilsbekwaamheid
- beschouw wilsbekwaamheid niet als een statisch maar als een fluctuerend gegeven en blijf daarbij alert voor signalen van wilsonbekwaamheid
- beoordeel wilsbekwaamheid taak-specifiek; voor een bepaalde beslissing op een bepaald moment
- blijf altijd in gesprek met de persoon zelf en zorg voor maximale participatie
- Voer een formele klinische beoordeling van de wilsbekwaamheid uit:
- bij twijfel of discussie (tussen zorgverleners en/of naasten)
- wanneer de gevolgen van de beslissing(en) ingrijpend kunnen zijn
- bij voorkeur in een multidisciplinair team met expertise in dementie
- Ga uit van de volgende principes inzake wilsbekwaamheid van de persoon met dementie:
Voer gesprekken met personen met dementie over VZP en hecht aandacht aan onderstaande tips:
- Stem uw communicatiestijl en de inhoud van het gesprek af op het niveau en ritme van de persoon met dementie
- Kom te weten wie de belangrijkste naasten zijn in het kader van VZP en wie de rol van wettelijk vertegenwoordiger kan opnemen
- Stuur het gesprek maar dring niet aan om het gesprek gestandaardiseerd of gefaseerd te laten verlopen
- Ga na wat het ziekte-inzicht van de persoon is en welke verwachtingen, opvattingen of misvattingen iemand heeft over het toekomstig ziekteverloop
- Bij gebrek aan ziekte-inzicht of bij weerstand om te spreken over VZP, dring dan niet aan
- Voer meerdere VZP-gesprekken over een langere periode en rond een reeks verschillende onderwerpen zoals:
- Leer de persoon met dementie in zijn geheel kennen: exploreer het levensverhaal en belangrijke waarden, normen en overtuigingen en voorkeuren van de persoon met dementie
- Exploreer de beleving van het hier en het nu: wat is de beleving van de kwaliteit van leven, welke angsten en bezorgdheden spelen er?
- Exploreer angsten en bezorgheden over de toekomst en het levenseinde met dementie
- Begeleid de persoon met dementie bij het formuleren van zorgdoelen als mogelijk en/of wenselijk
- Begeleid de persoon met dementie bij het formuleren van specifieke wensen over beslissingen rond het levenseinde, als mogelijk en/of wenselijk
- Exploreer of iemand een schriftelijke wilsverklaring wenst op te stellen of dit in het verleden al heeft gedaan (zie verder)
- Maak gebruik van de app ‘Voor ik het vergeet’ in het gesprek rond VZP. Dit is een semigestructureerde vragenlijst met foto’s ter ondersteuning.
Hecht belang aan de rol en het belang van naasten bij VZP bij personen met dementie:
- Betrek naasten zo vroeg mogelijk in het proces van VZP en informeer de naasten over de rol van wettelijk vertegenwoordiger
- Peil naar het ziekte-inzicht bij de naasten en informeer hen over het te verwachten ziekteverloop en mogelijke beslissingen aan het levenseinde
- Besteed aandacht aan de beleving van naasten gedurende het proces van VZP
- Betrek naasten zo vroeg mogelijk in het proces van VZP en informeer de naasten over de rol van wettelijk vertegenwoordiger
Hecht belang aan volgende tips inzake VZP met personen met dementie met wie verbale communicatie moeilijk of niet meer mogelijk is:
- Blijf in contact met de persoon met dementie zelf en zorg voor maximale participatie: speel in op emoties, besteed aandacht aan non-verbale communicatie en observeer gedrag
- Betrek naasten actief bij VZP en het formuleren van zorgdoelen en wensen voor levenseindebeslissingen
- Blijf in contact met de persoon met dementie zelf en zorg voor maximale participatie: speel in op emoties, besteed aandacht aan non-verbale communicatie en observeer gedrag
Documenteer VZP gesprekken en communiceer deze informatie
- Noteer de uitkomsten van het VZP proces – waarden, wensen en zorgdoelen, en eventueel de aanwezigheid van een wilsverklaring (zie verder) en vertegenwoordiger – in het patiënten- en zorgdossier
- Evalueer regelmatig - beslissingen kunnen te allen tijde worden herzien
- Communiceer de uitkomsten - waarden, wensen en zorgdoelen, en eventueel de aanwezigheid van een wilsverklaring en vertegenwoordiger - van VZP mondeling binnen het zorgteam en zeker bij transfers tussen zorgsettings
- Noteer de uitkomsten van het VZP proces – waarden, wensen en zorgdoelen, en eventueel de aanwezigheid van een wilsverklaring (zie verder) en vertegenwoordiger – in het patiënten- en zorgdossier
Maak, in verband met het afwegen van keuzen en wensen op beslissende momenten, een afweging tussen de (eerder geformuleerde en/of schriftelijke) wensen en de best interest van de persoon met dementie op dat moment. Telkens in overleg met de naasten en betrokken zorgverleners
Hecht belang aan volgende randvoorwaarden voor optimale (implementatie van) VZP:
- Zorg dat zorgverleners opleiding krijgen over VZP voordat ze VZP-gesprekken voeren. Ondersteuning in de praktijk is essentieel om hen hiermee vertrouwd te maken
- Maak VZP onderdeel van de visie en het beleid van een organisatie en ingebed als deel van de organisatiecultuur
Maak gebruik van volgende werkinstrumenten en methodieken in VZP proces voor personen met dementie.
a. Werkinstrumenten
- Samenvatting Richtlijn VZP bij personen met dementie
- Inspiratie vanuit Netwerk Palliatieve Zorg Limburg: ‘Spreken over Vroegtijdige Zorgplanning: da’s toch BAESIC tips tricks’
b. Methodieken
Een digitale semi-gestructureerde vragenlijst met foto’s ter ondersteuning van het gesprek rond VZP.
Een speels hulpmiddel waarmee je in gesprek kunt gaan over levensvragen. In een 1-op-1 gesprek of in een groep, met iemand die je al langer kent, of iemand die je juist beter wilt leren kennen
Een reeks van 24 kaarten brengt de levensvragen ter sprake. Thema’s zoals eenzaamheid, seksualiteit, afhankelijkheid, dromen en toekomst komen aan bod. (Uitgeverij Vanden Broele. Auteurs: Van Ooteghem L., Vanlaere L.)
Een kleurrijk en speels instrument als hulpmiddel voor een goed gesprek.
Een methodiek ontwikkeld op basis van een fotoboek om een aangepaste ondersteuning te bieden in rouwen. Koesterbeelden legt een link naar de emoties van het moment en maakt rouw bespreekbaar voor personen met dementie.
- Diverse bruikbare materialen
‘De schat van je leven’ is geschreven voor mantelzorgers, maar is ook zeer bruikbaar voor professionele zorgverleners en vrijwilligers. Het bestaat uit drie aparte boeken die samen een geheel vormen. Het eerste bevat informatie over zorgen voor iemand met dementie en het belang van herinneringen. Het tweede behandelt negen thema's, van 'kindertijd' tot 'beroep en vrije tijd' en 'radio en televisie', en staat vol foto's, gespreksmateriaal en activiteiten om samen aan de slag te gaan. Het derde is een levensboek waarmee je samen het levensverhaal van de persoon met dementie kan optekenen.
Deze bundel kan aangereikt worden aan de persoon met beginnende dementie als men bereid is om de levensgeschiedenis, wensen en behoeften kenbaar te maken met oog op om later optimaal verzorgd te worden. Betrek ook de mantelzorger(s) hiermee.
- ‘Mijn leven in kaart’
Mijn leven in kaart biedt handvaten aan zorgverleners, familieleden en vrijwilligers om met ouderen een levensboek te maken. Het doosje bevat een handleiding en 50 kaarten. (Auteur: Wout Huizing)
Deze schaal is een gestandaardiseerde observatieschaal om het subjectief welbevinden van ouderen met dementie (verblijvend in een woonzorgcentrum) in kaart te brengen.
Het instrument heeft tot doel om gericht accenten te leggen in de doelbepaling van bewoners met dementie. Dit sluit aan bij de methodiek van cliëntgericht werken, belevingsgerichte benadering en persoonsgerichte zorg.
De uitkomst van deze observatieschaal kan ook voor de familie een hulpmiddel zijn om hun bezoek te richten op het kerngebied van het subjectief welbevinden. Hier is zeker een rol weggelegd voor de professionelen die de familie kan coachen in het opnemen van deze nieuwe bezoekinvulling.
(Auteur: Koen Geenen – Thomas More Hogeschool)
Deze documenten en toelichting zijn te vinden via de Federatie Palliatieve Zorg Vlaanderen. Het is aangewezen om wilsverklaringen in overleg met een arts/zorgverlener op te maken.
- Brochure ‘Medisch begeleid sterven’ (Federatie Palliatieve Zorg Vlaanderen)
Tip: voor meer informatie, raadpleeg de volledige richtlijn VZP.